Hiểu đúng vai trò của Kinh tế lượng: Điều đáng làm

Hiểu đúng vai trò của Kinh tế lượng là một việc rất có ích. Tôi xin có vài lời chia sẻ sau khi đọc được bài viết hay của tác giả Huỳnh Thanh Điền. Trước tiên, tôi ủng hộ 80% lập luận của anh (chắc không phải chị) Điền. Những tâm tư này hợp lý. Thế còn 20% kia thì sao. Tôi xin trình bày tiếp cho nó rõ.

1. Kinh tế lượng (econometrics) rất quan trọng trong quá trình phát triển ngành khoa học nghiên cứu kinh tế, thực ra là vượt xa những gì Saganor Điền đã trình bày. Vì thế mà 80%. Nhưng cũng có những điểm thận trọng.

2. Bản thân kinh tế lượng trong các bộ môn khoa học kinh tế khó lòng tự đứng độc lập, nó là công cụ cực kỳ quan trọng, nhưng nếu xét độc lập, nó là một bộ phận "khá nghiêm chỉnh" của thống kê toán, vì thế thuộc ngành toán học, vì thế thường vượt xa tầm tay với của các nhà kinh tế học thuần túy.

3. Kinh tế lượng là hệ thống phương pháp giúp chúng ta tiến hành các nghiên cứu định lượng và thực chứng. Trên quan điểm kinh tế học thực chứng (positive economics) kinh tế lượng cần có một nền tảng để hoạt động. Điều này giống như một phi thuyền không gian. Nó có thể tự bay, nhưng không biết bay để làm cái gì, hoàn thành mục tiêu gì, xong rồi thì đáp về đâu... Chính vì thế, Kinh tế lượng tuy là một nhánh rất quan trọng, nhưng nó đặc biệt quan trọng ở tư cách công cụ-phương pháp, chứ tuyệt nhiên không được đề cao nó như là cách để thay thế cho các tư tưởng kinh tế.

Nhiều kinh tế gia lỗi lạc thực ra còn khá "dị ứng" kinh tế lượng vì họ cho rằng nó làm giảm sức tưởng tượng, do phải bắt buộc lệ thuộc vào mô hình, tìm kiếm các biến số, tìm các data thống kê "đủ tốt", qui hoạch các mô hình, chứng minh tính hợp lý, phát triển phương pháp đo đạc để rồi có khi là một kết luận nhạt nhẽo mà đã có từ hàng thế kỷ trước...

Việc cãi nhau rụng cả cuống họng bất phân thắng bại với tỷ số 50:50 về hiệu ứng PPP và Luật Một Giá bằng công cụ kinh tế lượng là ví dụ kinh điển. 50 năm nay cãi nhau. Bất phân thắng bại, nhưng người ta vẫn sử dụng PPP như thường.

4. Hầu hết các lý thuyết kinh tế tốt, ngự trị đời sống kinh tế loài người đã ra đời hoàn toàn độc lập với Kinh tế lượng. Các định luật cơ bản của Ricardo và Smith ra đời lúc kinh tế lượng chưa tồn tại. Vì thế các khoa học gia tiếp tục còn đặt câu hỏi về "sức sống tự thân" của kinh tế lượng với tư cách là một nhánh khoa học kinh tế.

Một số còn mạnh dạn đề nghị "kính chuyển" anh kinh tế lượng sang bên Thống kê toán lý thuyết.

5. Kinh tế lượng có nhiều cái bẫy. Lý do của bẫy là nó phải dựa trên các mô hình và tiến hành kiểm định. Giới kinh tế học thường có câu: Mọi mô hình đều sai, nhưng một số khá hữu ích. Vì thế tìm kiếm một bằng chứng tuyệt đối cho một sự đúng đắn tương đối chính là sự nhức nhối của các nhà kinh tế lượng (thực hành hay lý thuyết). Cãi này cũng cãi cọ suốt chưa thôi.

Cách chia của anh Điền có một sự bất hợp lý tí tẹo như sau. Không nên chia thành định tính và định lượng. Ở góc độ này, ta xem việc định lượng là bắt buộc rồi. Thế thì việc chia nên chia thành (i) Phương pháp mô hình và (ii) Phương pháp thực chứng; như thế hợp lý hơn. (Có ai dám phủ nhận tầm quan trọng của định tính đâu?)

Phương pháp mô hình sát với các tư duy kinh tế hơn và là nguồn gốc trực tiếp cũng là lý do để econometrics tồn tại. Nói cách khác, không có phương pháp mô hình, không tồn tại econometrics. Thiếu vắng các mô hình, các bằng chứng và lập luận kinh tế lượng hoàn toàn có thể rơi vào tình huống thường được gọi là "tương quan giả mạo." Nghĩa là trông thì có vẻ như đã xác lập được một quan hệ-quy luật kinh tế; nhưng thực chất là không phải. Cách hiểu này khi sai lầm cũng góp phần đem lại ngộ nhận rằng chúng ta đã hiểu biết "rất thấu đáo". Việc hồi quy mức lương và tần suất xuất hiện các vụ nổ mặt trời là một thứ quan hệ "tương quan giả mạo" mà ai cũng biết là vô lý. Nó có ý nghĩa thống kê (theo cách gọi của kinh tế lượng) nhưng không có ý nghĩa gì với nhận thức của con người.

Bản thân ngành kinh tế chính trị của Karl Marx là một mô hình. Tuy rằng khi đó chưa ai đo được về tính thực chứng của mô hình, nhưng ảnh hưởng của mô hình này cực lớn. Lúc cao điểm, gần 2 tỷ con người (50% nhân loại) hoạt động và sinh sống theo mô hình kinh tế chính trị của Marx. Trên thực tế, mô hình Karl Marx đã từng được Paul Samuelson viết lại dưới dạng một mô hình toán học khá hoàn chỉnh mà tôi có dịp xem cách đây chừng 7-8 năm, khá hấp dẫn. Như vậy, việc nhấn mạnh econometrics cũng đồng nghĩa với nhấn mạnh vai trò của economic modeling.

Tuy nhiên, bản thân tôi là người ủng hộ mạnh mẽ việc học và ứng dụng kinh tế lượng, vì các phép tư duy thực chứng gần gũi với cuộc sống và có tính khoa học rõ rệt. Nó hơn hẳn cách nghĩ tầm phào cho qua chuyện và không bao giờ chứng minh lại. Nói cách khác, tôi đã từng và sẽ còn tiếp tục là người nghiện kinh tế lượng.

Bên cạnh đó, tôi xin phép bổ sung một sự thú vị như sau. Bản thân kinh tế lượng, với những phát triển tự thân về lý thuyết, do thực tiễn kinh tế yêu cầu, đã làm nảy sinh ra sự đan xen khoa học rõ rệt, mà ngày nay chúng ta gọi là xu hướng "interdisciplinary." Ví dụ nổi tiếng là hiệu ứng ARCH-GARCH của Robert Engle và Clive Granger, với đóng góp bổ sung của Tim Bollerslev, Tsay, v.v... đã lập tức trở thành một phần quan trọng trong các lý thuyết sinh học phân tử, vật lý thực nghiệm, hóa học phân tích và cả vật lý thiên văn... Một sự kỳ diệu.

Vì thế nên tôi yêu thích kinh tế lượng. Kinh tế lượng đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu các thị trường tài chính. Các nhà tài chính của SAGA cũng không nên bỏ qua phần thú vị mang lại nhiều hiểu biết này. Các phép chứng minh đã công bố khoa học của cá nhân tôi về 2 thứ: (i) Hiệu ứng PPP và tốc độ hội tụ nhanh của tỷ giá hối đoái VN thời mở cửa; và (ii) Hiệu ứng bầy đàn trên dãy lợi suất chứng khoán từ đầu những năm 2000 chính là những ứng dụng triệt để của kinh tế lượng.

Khi tôi đưa ra kết luận rằng thị trường vàng là thị trường đầu tiên liên thông Việt Nam với thế giới bên ngoài đã khiến cho nhiều giáo sư thế giới ngạc nhiên. Nhưng có vẻ tới giờ vẫn chưa ai bác bỏ, bởi vì các bằng chứng sớm nhất kinh tế lượng chỉ tìm thấy ở thị trường vàng, trước cả ngoại hối. Ích lợi rõ thế đấy các bạn ạ. Đúng như anh Điền chỉ ra: Sức thuyết phục của định lượng.

Trong SAGA có rất nhiều cao thủ về các mảng khác nhau của Kinh tế lượng. Tôi cũng chỉ mong tới một ngày các cao thủ này lên tiếng về một vụ "Luận Kiếm Hoa Sơn" mới. Được thế thì hay quá.